دکتر سلامت

اختلال در خون رسانی به اندام های بدن و واکنش بدن به این موضوع، پدیده ای است که با عنوان شوک شناخته می شود. این اختلال در خون رسانی می تواند به سه دلیل اصلی بروز و یا پیشرفت کند. نخست، کاهش حجم خون در جریان که ممکن است به دلیل خونریزی یا از دست دادن مایعات بدن رخ دهد. دوم، مشکلات در عملکرد قلب که منجر به کاهش توانایی پمپاژ خون می شود. سوم، گشاد شدن عروق خونی که باعث کاهش فشار خون و در نتیجه کاهش جریان خون به اندام ها می گردد. این سه عامل اصلی هستند که می توانند موجب بروز و پیشرفت پدیده شوک در بدن شوند.

کاهش جریان خون به اعضای حیاتی مانند قلب و مغز می تواند در عرض چند دقیقه، آسیب غیرقابل برگشتی به آنها وارد کند. این پدیده در بدن به عنوان شوک شناخته می شود. در واقع، شوک اختلال در عملکرد دستگاه گردش خون است. دستگاه گردش خون یکی از مهم ترین سیستم های بدن است که وظیفه آن رساندن اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز به اندام ها و سلول های بدن است.

دستگاه گردش خون از سه قسمت قلب، عروق و خون تشکیل شده است

1- قلب:عضوی ماهیچه ای و مخروطی شکل است که مانند یک تلمبه، خون را درون رگ ها به گردش در می آورد. 2- عروق:رگ های بدن انسان به سه دسته شریان ها، ریه ها و مویرگ ها تقسیم می شوند. درواقع قلب، خون روشن و اکسیژن دار را به داخل شریان ها که سرعت خون در آن ها بیشتر از دیگر رگ هاست، پمپاژ می کند. هنگامی که شریان ها در حال تغذیه کردن سلول ها هستند، خون روشن آن ها به خون تیره تبدیل می شود و توسط سیاهرگ ها تصفیه شده و مجددا به قلب فرستاده می شود. مویرگ ها هم رگ های کوچکی هستند که کارشان تغذیه کردن بافت های زیرین بدن است. 3- خون:مایعی است که از دو بخش تشکیل شده است:1- پلاسما یا مایع خون که شامل گلبول های قرمز، سفید، پلاکت و... است و آب، املاح چربی، پروتئین، قند و... را در خود دارند. 2- سلول های خونی.

شوکاختلال در خون رسانی به اندام هاست

شوک چیست

اختلال در خون رسانی به اندام ها و واکنش نشان دادن بدن به آن، شوک نامیده می شود. در حقیقت اگر برای دقایقی خون به مقدار لازم به بافت بدن نرسد، تغذیه سلول ها کاهش می یابد، مواد زائد در سلول ها جمع می شوند و این حالت موجب پدیدار شدن وضعیتی وخیم برای فرد شده که در صورت انجام ندادن اقدامات لازم منجر به مرگ فرد می شود.

عوامل به وجود آورنده شوک:

شوک 3 عامل اصلی دارد که هر یک می توانند حیات مصدوم را تهدید کنند: 1- کاهش مقدار خون در عروق حدود 60% از وزن بدن را مایعات تشکیل می دهند که حدود 5% از این مایعات، خون است. حال اگر این مقدار خون در بدن به خوبی گردش نکند یا به هر نحوی از دست برود، بدن با کاهش حجم خون مواجه می شود و شوک اتفاق می افتد. کاهش خون می تواند به دلیل اسهال، استفراغ، تعرق شدید، کم آبی یا سوختگی های وسیع باشد. 2- اختلال در کار قلب در اثر برخی امراض، مانند بیماری های قلبی و عروقی یا مسمومیت ها، اگر عملکرد قلب و پمپاژ خون به داخل عروق دچار اختلالی شود و قلب قادر به پمپاژ نباشد، شوک مرتبط با این عضو رخ می دهد. 3- تغییرات در قطر عروق شوک عصبی، شوکی که منشا حساسیت (آنافلاکتیک) است و یا شوک ناشی از عفونت، عواملی هستند که موجب می شوند عروق به طور ناگهانی گشاد شوند، مایع خون از دیواره رگ ها به بیرون نشت کند و در نهایت فشار خون کاهش یابد که این امر، موجب رخ دادن شوک مرتبط با عروق خواهدشد. یادتان باشد شما به عنوان یک امدادگر باید نوع شوک را به خوبی تشخیص دهید و با اقدامات لازم و صحیح از آن جلوگیری کنید؛ در غیر این صورت خطر مرگ، مصدوم را تهدید خواهدکرد.

علائم شوک :

به دنبال تحت تاثیر قرار گرفتن دستگاه های مختلف بدن، علائم شوک ظاهر می شوند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم: 1- اولین علامت احساس ضعف و بی حالی بوده که همراه با عطش، حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه است و به علت کاهش خون رسانی به بافت های بدن به وجود می آید. 2- مورد بعدی تغییرات رفتاری، نظیر بی قراری، اضطراب و ترس است که می توان در مصدوم مشاهده کرد. 3- مورد سوم تغییرات نبض است؛ درواقع خداوند متعال بدن انسان را طوری آفریده که قلب برای جبران کاهش خون رسانی به بدن تندتر می تپد؛ پس شخصی که دچار شوک شده است، نبضش تند می زند، اما زمانی که آن را لمس می کنید، ضعیف است. 4- تغییر در جریان خون پوست مورد دیگری است که از علائم شوک خبر می دهد درواقع بدن از عروق پوست، خون را جمع آوری می کند و به قسمت های عمقی و حیاتی تر بدن می برد؛ در نتیجه رنگ پوست سفید می شود و در صورتی که آن را لمس کنید، سرد و مرطوب است. 5- از دیگر علائم شوک تغییرات در تنفس است؛ چرا که بدن زمانی که دچار شوک می شود، برای جبران کمبود اکسیژن میزان و کیفیت تنفس را تغییر می دهد و از حالت عادی به حالت سطحی و سریع تغییر می یابد. 6- تغییرات در فشار خون، ششمین مورد از علائم شوک است؛ در این مواقع، فشار خون به طور ناگهانی سقوط می کند و حتی در مصدومی که شوک دارد، این تغییر به وضوح دیده شده و به مراتب هم بیشتر می شود. 7- مورد آخری که در این خصوص می توان یادآوری کرد، تغییر در وضعیت هوشیاری است که به علت اختلال در خون رسانی به مغز رخ می دهد و این امر باعث گیجی، منگی و خواب آلودگی مصدوم خواهدشد.

اقدامات اولیه در زمانی که شوک اتفاق می افتد:

1- به مصدوم آرامش دهید و او را آرام نگه دارید. 2- وی را به پشت بخوابانید و پاهایش را به وسیله یک پتو یا هر جسم دیگری 20 تا 30 سانتی متر از سطح زمین بالا نه دارید؛ به طوری که پاها بالاتر از سطح سر قرار بگیرند؛ اما این نکته را فراموش نکنید در مواردی که مصدوم شکستگی گردن و ستون فقرات دارد، هرگز پاهای او را بالا نبرید؛ درواقع بهتر است سر مصدوم را به یک طرف خم کنید که چنانچه استفراغ کرد، این امر، باعث خفگی وی نشود. هنگامی که مصدوم را خواباندید و پاهای او را بالا آوردید، با پتو وی را بپوشانید تا از هدررفتن گرمای بدن جلوگیری شود و در صورتی که به هوش بود، به او مایعات گرم بدهید و برای کمک به تنفسش، یقه، لباس ها تنگ و کمربند او را شل کنید. هر 10 دقیقه یک بار علائم حیاتی مصدوم را بررسی کنید و از احیای قلبی- ریوی غافل نشوید و فراموش نکنید که اگر با این کارها مصدوم بهبود نیافت، حتما او را به مراکز درمانی برسانید. در نهایت یادتان باشد اگر مصدومی با شوک اختلالات قلبی مواجه شده است، حتما فشار خون وی را ارزیابی کنید؛ چرا که اگر فشار خون مصدوم بالاتر از حد طبیعی باشد، باید اقدامات دیگری انجام دهید .