دکتر سلامت

یکی از شایع ترین مشکلات موجود در میان بیماران دریافت کننده خدمات فوری و اورژانسی دندانپزشکی، کیست دندان است. بروز ناگهانی و بدون مقدمه درد شدید میتواند یکی از نشانه های بالقوه وجود کیست دندان در این بیماران محسوب شود. این مسئله اهمیت به موقع شناسایی و درمان چنین ضایعات پاتولوژیکی را در محیط های بالینی دندانپزشکی آشکار می سازد، تا از عوارض و پیامدهای بالقوه آن جلوگیری به عمل آید.

آیا کیست دندان خطرناک است

کیست دهان برآمدگی هایی است که داخل و اطراف دهان ایجاد می شود. کیست در واقع کیسه ای بافتی حاوی مایع یا مواد دیگر است که ممکن است روی لب، گونه، لثه و فک شکل گیرد. کیست نزدیک به دندان را کیست دندانی گویند. کیست دندانی یک توده یا برآمدگی بافتی است که در نزدیکی دندان ها ایجاد می شود و ممکن است خطرناک باشد. این کیست ها می توانند در هر قسمت دهان از جمله لب، گونه، لثه و فک ظاهر شوند. آنها حاوی مایع یا مواد دیگر هستند و ممکن است باعث ناراحتی و مشکلات دندانی شوند.

از سوال های رایج از دندانپزشک ها، نگرانی در مورد کیست های دندانی است. متاسفانه تلقی اشتباهی در مورد کیست های دندانی در میان مردم وجود دارد و حتی خیلی از همکاران دندان پزشک هم با کاربرد نادرست واژهٔ کیست در توضیح به بیمارانشان، به این تلقی اشتباه دامن می زنند؛ اما فی الواقع کیست دندانی چیست؟ چه طور درمان می شود و آیا خطرناک است یا خیر؟ در این مقاله به این سؤالات شما به صورت کامل پاسخ می دهم.

کیست چیست؟

دندانپزشکان از اصطلاح «ضایعه» برای مواردی که در رادیوگرافی ها (عکس های فک و دندان شما) می بینند استفاده می کنند. کیست در اصل یک اصطلاح پاتولوژیک است؛ یعنی در واقع تشخیص قطعی کیست بر اساس شواهدی که زیر میکروسکوپ دیده می شود مسجل می شود؛ بنابراین در بیشتر موارد اطلاع واژهٔ کیست تا زمانی که جواب پاتالوژیست به دستمان نرسد یعنی بعد از خارج شدن با جراحی و فرستادن به پاتولوژیست، اطلاق درستی نیست؛ اما در مواردی با توجه به تکنولوژی های جدید و نه چندان معمول (مانند استفاده از رادیوگرافی CBCT یا با استفاده از سونوگرافی) امکان تشخیص نسبتاً قطعی قبل از خارج کردن برای کیست های ناحیه فک و صورت و دندانی وجود دارد؛ بنابراین استفاده از اصطلاح ضایعه درست است و نه کیست. کیست در واقع یک حفرهٔ توخالی به صورت کیسه مانند یا حاوی مایع (مواد نیمه جامد) با دیواره یا غشای متمایز از بافت اطراف است.

کیست ها چند نوع هستند؟

کیست های ناحیه فک (در سینوس ها و بافت نرم ناحیه دهان و صورت تقسیم بندی کیست ها متفاوت است) به طور کلی به دو نوع کیست ها با منشأ التهابی و کیست های با منشأ تکاملی تقسیم می شوند. کیست های منشأ التهابی که به خاطر پوسیدگی یا ضربه به دندان ها یا عفونت دندان ترمیم شده ممکن است ایجاد شوند موضوع صحبت ما هستند که شایع ترین آن ها کیست رادیکولار یا پری آپیکال (کیست مربوط به ریشهٔ دندان) است. طبقه بندی کلی کیست ها پیچیده و طولانی است و سایرکیست های غیر التهابی و خارج استخوان فکین موضوع صحبت ما نیستند. کیست همان عفونت است؟

کیست همان عفونت نیست. کیست ها می توانند که عفونی بشوند که در این صورت درد هم می توانند ایجاد کنند. آبسه های عفونی که با تورم همراه هستند و فیستول های چرکی که از آن ها ترشحات چرکی خارج می شود کیست نیستند. هر چند که عفونت می تواند از طریق مکانیسم هایی با تحریک دسته ای از سلول ها، به ایجاد کیست منجر بشود ولی این دو، مقوله های متفاوت از هم هستند.

کیست دندان

بعد از گذشت مدتی از یک پوسیدگی یا ضربه منجر به مرگ پالپ (محتویات کانال های عصبی) دندان، ممکن است که در پای ریشه یک ضایعه تشکیل شود. در بیشتر موارد این ضایعه که فقط در رادیوگرافی های دندانی مشاهده می شود، یک گرانولوم است (و نه کیست یا آبسه). گرانولوم می تواند در آینده تبدیل به کیست شود یا حتی می تواند تبدیل به آبسه هم بشود. ولی دردناک نیست و شاید در ضربه دندان اندکی درد یا حس متفاوت داشته باشد.

فرق آبسه با کیست چیست؟

آبسه یک حالت التهابی کلینیکی است که دندان پزشک با معاینه آن را تشخیص می دهد. آبسه در عکس رادیوگرافی اغلب ممکن است دیده نشود. آبسه به تنهایی بعد از مرگ پالپ (عصب) دندان و عفونی شدن کانال های دندان می تواند به وجود آمده باشد یا بعد از وجود یک کیست یا گرانولوم ایجاد شده باشد. در درجهٔ اول وقتی با ضایعه ای مواجه هستیم نمی دانیم که واقعاً کیست هست یا نه! شیوع کیست های حقیقی بالا نیست بنابراین برای درمان ابتدا به سراغ درمان منشأ (دندان) می رویم. برای ددندان پزشک در مرحلهٔ درمان فرقی نمی کند که آن چه ر عکس رادیوگرافی می بیند کیست باشد یا گرانولوم …، چرا که در مرحله درمان اولیه بیشتر موارد فقط درمان ریشه مشکل را حل می کند. بعد از درمان منشأ احتمالی که یک دندان پوسیده یا ضربه دیده یا پرشده است، معمولاً منتظر می مانیم که ضایعه به سمت کوچک شدن برود. درمان دندان دو راه دارد، اولی درمان ریشه (عصب کشی) است و راه دوم حذف صورت مسئله با کشیدن دندان است. بعد از درمان ممکن است نیاز باشد که شما چند ماه بعد مراجعه کنید تا نتیجهٔ درمان بررسی شود. در بررسی روند درمان ممکن است که نیاز به خارج شدن ضایعه (تا اینجا هم کیست نیست!) وجود داشته باشد که در این حالت درمان جراحی برای شما انجام می شود. یا اینکه روند درمان مطلوب باشد و همان درمان قبلی کافی باشد و کار بیشتری انجام نشود. در ضایعات خیلی بزرگ که احتمال کیست واقعی بودن بالاست، از آنجایی که ممکن است فقط با درمان ریشه معمولی، مشکل حل نشود، ممکن است که منتظر نتیجه نمانیم و براساس سن و شرایط بیمار تصمیم بگیریم که بلافاصله درمان جراحی با خارج کردن ضایعه و فرستادن آن برای روشن شدن ماهیت آن درآزمایشگاه پاتولوژی صورت دهیم. کیست های منشأ دندانی آن طور که بیماران از آن وحشت دارند خطرناک نیستند. آن ها بیشتر موارد دردناک نیستند. رشد کمی دارند و اغلب بر روی بافت های مجاور تأثیر زیادی ندارند؛ اما چون از یک لایهٔ اپیتلیوم در حال رشد در دیواره، تشکیل شده است، به طور ذاتی پتانسیل تغییر ماهیت دارند. این تغییر ماهیت می تواند در موارد خیلی نادر، به سمت تشکیل تومور از دیوارهٔ کیست باشد. در موارد کمتری هم این تومورها ممکن است بدخیم باشند؛ بنابراین درمان همیشه مورد نیاز است؛ اما پروسهٔ درمان ممکن است با مداخلات مرحله ای باشد؛ یعنی در بار اول فقط دندان درمان شود. در ادامه در بررسی ها ممکن است نیاز به جراحی هم وجود داشته باشد. در نهایت اگر هر بافتی از بدن در جریان جراحی خارج شود (بیوپسی)، طبق پروتکل به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می شود تا ماهیت آن بررسی شود و آنجاست که به طور قطعی اسم «کیست» یا ضایعهٔ دیگر روی آن می گذارند.

عوارض دیگر کیست های دندانی:

کیست های دندانی می توانند عفونی شده و دردناک شوند. تبدیل به آبسه شده و تورم و برآمدگی در فک ایجاد کنند که با این حالت حتی بیمار می تواند دچار تب و بی حالی هم بشود. کیست ها اگر درمان نشوند چون حفره های خالی از استخوان در فک هستند، استخوان فک را در برابر ضربه تضعیف می کنند. به ندرت پاراستزی (بی حسی)، تحلیل ریشه و لقی دندان ها عارضهٔ کیست های بزرگ درمان نشده می تواند باشد. از شنیدن عبارت کیست از دهان دندان پزشکتان نترسید!

حقیقت این است که دندان پزشکان همیشه واژهٔ کیست را به عنوان یک احتمال بر زبان می آورند! در بیشتر موارد واقعاً کیستی وجود ندارد. در اکثر موارد درمان ریشه (عصب کشی) صحیح، مشکل را برطرف می کند و نیاز به درمان دیگری وجود ندارد. ضایعه ای که دیده می شود بیشتر موارد گرانولوم نام دارد و در مرحله درمان اولیه ماهیت و اسم آن فعلاً اهمیتی ندارد! به هر دلیل اگر در بررسی های دوره ای که در ماه ها و حتی سال های بعد صورت می گیرد، دندان پزشک اگر متوجه مورد مشکوکی شد، بهترین درمان های تکمیلی را به شما پیشنهاد می دهد. چه تخصص هایی در دندان پزشکی می توانند در مورد کیست ها نظر بهتری بدهند؟ اندودنتیست ها (متخصصین درمان ریشه)، جراحان فک و صورت، پاتولوژیست های فک و صورت و متخصصین تشخیص بیماری های دهان و دندان گروه های تخصصی هستند که بیش از بقیه با تشخیص و درمان کیست ها سروکار دارند و بهتر می توانند شمارا راهنمایی و نگرانی های شمارا برطرف کنند.