نوروفیبروماتوز یک اختلال ژنتیکی نادر و پیچیده است که به طور مشخص بر روی پوست و سیستم عصبی تأثیر می گذارد. این بیماری به دلیل ایجاد ضایعات متعدد و متنوع در پوست و وجود تغییرات مرتبط با اعصاب، از لحاظ تشخیصی نسبتاً قابل شناسایی است. به عبارت دیگر، ویژگی های بالینی و تظاهرات متنوع این بیماری امکان تشخیص آن را برای متخصصان فراهم می کند.
همه چیز درباره بیماری نوروفیبروماتوز، اختلال ژنتیکی نادر
نوروفیبروماتوز یک نوع اختلال ژنتیکی است که باعث ایجاد تومورهایی بر روی بافت عصبی می‌شود. این تومورها ممکن است در هر نقطه از سیستم عصبی شما، از جمله مغز، نخاع و اعصاب شما، ایجاد شوند. معمولاً نوروفیبروماتوز در دوران کودکی و بزرگسالی به راحتی تشخیص داده می‌شود. این بیماری ژنتیکی نادر باعث ایجاد تومورهایی بر روی بافت عصبی می‌شود که ممکن است در هر قسمتی از سیستم عصبی شما، از جمله مغز، نخاع و اعصاب، ظاهر شوند. این اختلال معمولاً در دوران کودکی و بزرگسالی به راحتی قابل تشخیص است.
این تومور ها معمولا غیر سرطانی ( خوش خیم ) هستند اما ممکن است گاهی اوقات نیز تبدیل به تومور های سرطانی (بدخیم) شوند . علائم اغلب خفیف است و عوارض آن شامل کاهش شنوایی ، اختلال در یادگیری ، مشکلات قلبی و عروقی ، کاهش بینایی و درد شدید می باشد .
اگر این بیماری باعث رشد تومور های مختلف بر روی عصب شوند ، جراحی می تواند علائم را کاهش دهد . برای برخی از افراد نیز ممکن است به کارگیری سایر روش های درمانی دیگر مانند رادیوتراپی استریوتاکتیک و یا داروهایی برای کنترل درد مناسب باشد .
انواع و علائم مختلف نوروفیبروماتوز
چنانچه در بخش سلامت نمناک گفته ایم سه نوع فیبروماتوز وجود دارد که هر کدام دارای علائم و نشانه های مختلفی هستند .
نوروفیبروماتوز نوع 1
نوع اول نوروفیبروماتوز معمولا در کودکی ایجاد می شود و علائم اغلب در بدو تولد و یا اندکی بعد از آن تا سن 10 سالگی قابل مشاهده است . علائم این نوع از نوروفیبروماتوز معمولا خفیف یا متوسط است اما از نظر شدت ممکن است متفاوت باشد .علائم و نشانه ها عبارتند از:
ایجاد لکه های صاف و روشن بر روی پوست : وجود این لکه های بی ضرر در بسیاری از افراد متداول است و وجود بیش از شش عدد از این لکه ها در پوست بدن کودک، می تواند نشان دهنده نوروفیبروماتوز نوع 1 باشد . این لکه ها از بدو تولد وجود دارند و در سال های ابتدایی زندگی کودک نیز ایجاد خواهند شد و با اتمام کودکی ، رشد لکه های جدید متوقف می شود .
به وجود آمدن خال های متعدد در ناحیه زیربغل و یا کشاله ران : این خال ها معمولا در سنین 3 تا 5 سالگی کودک ایجاد می شوند و در اندازه های کوچکی هستند .
ایجاد برجستگی های کوچک بر روی عنبیه چشم : این برجستگی ها بی ضررند و به راحتی دیده نمی شوند و بینایی کودک را تحت تاثیر قرار نمی دهند .
ایجاد برجستگی های کوچک به اندازه نخود در زیر و یا روی پوست : این تومور های خوش خیم معمولا در زیر پوست ایجاد می شوند اما ممکن است در داخل بدن نیز رشد کنند . رشد این تومور ها بر روی عصب های صورت (نوروفیبروم پلکسی فرم ) باعث کج شدن صورت می شود و در کل نوروفیبرماتوز ممکن است با افزایش سن وخیم تر شود .
ناهنجاری های استخوانی : رشد غیر طبیعی استخوان و کمبود تراکم مواد معدنی استخوان ممکن است باعث بروز ناهنجاری های استخوانی مانند ستون فقرات خمیده و یا پرانتزی شدن پا ها شود.
به وجود آمدن تومور بر روی عصب بینایی ( گلیوما بینایی ) : این تومور ها معمولا در سن 3 سالگی ایجاد میشوند و به ندرت پیش میاید که در اواخر کودکی به وجود بیاید و تقریبا هیچوقت در بزرگسالی فرد ایجاد نمی شود .
اختلال در یادگیری : ایجاد اختلال در یادگیری کودکان مبتلا به نوروفیبروماتوز شایع است اما معمولا خفیف است . این اختلال ممکن است به صورت مشکل در خواندن و یا درک مسئله های ریاضی باشد و اختلال کمبود توجه نیز در این نوع کودکان شایع است .
بزرگ تر بودن حجم سر : کودکان مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع1 به دلیل افزایش حجم مغز ، دارای حجم بزرگ تری از سر نسبت به سایر کودکان هستند .
قد کوتاه : کودکان مبتلا به این بیماری معمولا از قد کوتاه تری نسبت به سایر هم سن و سالان خود برخوردارند .
نوروفیبروماتوز نوع 2
نوروفیبرو ماتوز نوع 2 بسیار کمتر از نوع 1 آن بروز پیدا می کند . علائم و نشانه های نوع 2 این بیماری معمولا ناشی از ایجاد تومورهای خوش خیم با رشد آرام در هر دو گوش ( نوروم های صوتی) است که می تواند باعث اختلال در شنوایی فرد شود . این تومور ها بر روی عصب های صوتی که اطلاعات را از قسمت داخلی گوش به مغز منتقل می کند تاثیر می گذارند .
علائم و نشانه های این بیماری به طور کلی در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر می شوند و از نظر شدت متفاوت هستند . این علائم عبارتند از :
- کاهش شنوایی تدریجی
- احساس شنیدن صدای زنگ در گوش
- تعادل ضعیف
- سردرد
این بیماری ممکن است منجر به رشد تومور ها در سایر اعصاب بدن اعم از اعصاب جمجمه ، ستون فقرات ، بینایی و محیطی شود . علائم وجود این تومور ها عبارتند از :حالت تهوع و احساس ضعف در بازو ها و پا ها، درد، مشکل در حفظ تعادل ، افتادگی صورت، مشکلات بینایی و یا ایجاد آب مروارید .
شوانوماتوز
این نوع نادر از نوروفیبروماتوز معمولا بعد از 20 سالگی در افراد بروز پیدا می کند و علائم آن معمولا بین 25 تا 30 سالگی در فرد ایجاد می شود . شوانوماتوز باعث ایجاد تومور های مختلف بر روی اعصاب جمجمه ، نخاع و اعصاب محیطی می شود اما به ندرت بر روی اعصاب داخلی گوش نیز تاثیر می گذارد و از آنجایی که تومور ها معمولا در اعصاب شنوایی هر دو گوش ایجاد نمی شوند ، شوانوماتوز معمولا باعث کاهش شنوایی افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 2 نخواهد شد . علائم شوانوماتوز عبارتند از :
- بروز درد مزمن که ممکن است در هر نقطه از بدن ایجاد شود و ناتوان کننده باشد
- حالت تهوع و ایجاد ضعف در قسمت های مختلف بدن
- کوچک شدن عضلات بدن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد ؟
در صورت بروز علائم نوروفیبروماتوز به پزشک مراجعه کنید . تومور های مرتبط با نوروفیبروماتوز اغلب خوش خیم هستند و به آرامی پیشرفت می کنند و بنابراین اگرچه تشخیص سریع تر این بیماری بهتر است اما جای نگرانی برای بیمار وجود نخواهد داشت .
عللنوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز ناشی از نقایص ژنتیکی (جهش ها ) است که یا توسط والدین منقل می شود و یا به طور خود به خود ایجاد می شود. ژن های خاص در نوع نوروفیبروماتوز تاثیر گذارند :
ژن نوروفیبروماتوز نوع 1 در کروموزوم 17 قرار دارد . این ژن پروتئینی به نام نوروفیبرومین تولید می کند که به تنظیم رشد سلول ها کمک می کند . ژن جهش یافته باعث از بین رفتن نوروفیبرومین می شود که به سلول ها اجازه می دهد به صورت کنترل نشده رشد کنند .
ژن نوروفیبروماتوز نوع 2 در کروموزوم 22 قرار دارد و پروتئینی به نام مرلین ( که به آن شوانومین نیز گفته می شود) تولید می کند که تومور ها را سرکوب می کند . ژن جهش یافته باعث از بین رفتن مرلین می شود و منجر به رشد کنترل نشده سلول خواهد شد .
مطالعات نشان می دهند که دو نوع ژن باعث ایجاد شوانوماتوز می شوند . جهش ژن های SMARCB1 و LZTR1، که تومور ها را مهار می کنند ، با این نوع از بیماری نوروفیبروماتوز همراه است .
عوامل خطرنوروفیبروماتوز
الگوی ارثی اتوزومال غالب ، بزرگ ترین عامل خطر نوروفیبروماتوز در مواردی است که این بیماری را از والدین خود به ارث برده اند . حدود نیمی از افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 و نوع 2، این بیماری را از والدین خود به ارث برده اند و در موراد دیگر جهش ژنی باعث بروز این بیماری می شود .
نوروفیبروماتوز نوع 1 و نوع 2 هر دو اختلال غالب هستند ، به این معنی که هر کودکی که از والدینی با این اختلال به دنیا میاید ، 50% احتمال به ارث بردن این جهش ژنتیکی را دارد .
بنا به مطالعات صورت گرفته توسط محققان احتمال به ارث رسیدن شوانوماتوز از والدین مبتلا به فرزندان حدود 15% است .
عوارضنوروفیبروماتوز
عوارض این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و به طور کلی عوارض این بیماری بسته به میزان رشد تومور و آسیب بافت مورد نظر است .
عوارض نورفیبروماتوز نوع 1
عوارض نورفیبروماتوز نوع 1 شامل مواردی است که در بخش سلامت نمناک عنوان شده است :
مشکلات عصبی و مشکلات یادگیری :
از شایع ترین عوارض این بیماری هستند . عوارض غیر معمول شامل صرع و ایجاد مایعات اضافی در مغز است .
ایجاد اضطراب و نگرانی :
به دلیل به وجود آمدن لکه های این بیماری بر روی پوست ، حتی اگر از نظر پزشک چیز مهمی به حساب نیایند .
مشکلات اسکلتی :
در برخی از بیماران که به این بیماری مبتلا هستند، شکل گرفتن غیر طبیعی برخی استخوان ها ممکن است باعث کج شدن پاها و شکستگی هایی شود که برخی اوقات بهبود پیدا نمی کنند . این بیماری همچنین ممکن است باعث انحنای ستون فقرات ( اسکولیز ) شود که ممکن است نیاز به درمان و در برخی موارد جراحی داشته باشد . در برخی موارد نیز این بیماری با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان همراه است و این امر باعث افزایش خطر ضعف استخوان ها ( پوکی استخوان ) می شود .
مشکلات قلبی عروقی :
در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 خطر ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد و همچنین ممکن است در این افراد برخی ناهنجار های مربوط به رگ های خونی نیز ایجاد شود .
مشکلات بینایی :
تومور های ایجاد شده بر روی عصب بینایی کودکان در این بیماری ، ممکن است در بینایی آن ها تاثیر گذار باشد .
ایجاد برخی مشکلات در دورانی که با تغییر هورمون ها همراه است :
تغییرات هورمونی مرتبط با بلوغ ممکن است باعث پیشرفت بیماری نوروفیبروماتوز شود . بیشتر زنان مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1، دارای حاملگی سالمی بودند اما این افراد در چنین مواقعی نیاز به نظارت مرتب توسط پزشک متخصص دارند .
مشکلات قلبی عروقی :
در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 خطر ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد و همچنین ممکن است در این افراد برخی ناهنجار های مربوط به رگ های خونی نیز ایجاد شود .
مشکلات تنفسی :
بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 در برخی موارد ممکن است باعث بروز مشکلات تنفسی در فرد شود.
سرطان :
حدود 3 تا 5 درصد از افراد مبتلا به بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 ، دارای تومور های سرطانی هستند که این تومور ها معمولا در زیر پوست ایجاد می شوند . افراد مبتلا به نوع 1 این بیماری همچنین، در معرض ابتلا به انواع دیگر سرطان مانند سرطان پستان ، سرطان خون ، تومور های مغزی و برخی از سرطان های بافت نرم نیز هستند . زنان مبتلا به این بیماری باید غربالگری های مخصوص برای تشخیص سرطان پستان را زودتر از سایر خانم ها آغاز کنند .
تومور خوش خیم غده فوق کلیه ( فئوکروموسیتوم ) :
این تومور غیر سرطانی هورمون هایی را که باعث افزایش فشار خون فرد مبتلا می شوند، افزایش میدهد و معمولا برای برداشتن این تومور ها به عمل جراحی نیاز است .
عوارض نوروفیبروماتوز نوع 2:
- ناشنوایی جزئی یا کلی
- آسیب عصب صورت
- مشکلات بینایی
- تومور های خوش خیم موجود بر روی پوستی ( شوانومومای پوستی )
- تومور های خوش خیم مغزی متعدد و یا تومور های نخاعی ( مننژیوما ) که نیاز به جراحی های مکرر دارند .
عوارض شوانوماتوز
درد ناشی از شوانوماتوز ممکن است ناتوان کننده باشد و نیاز به عمل جراحی و یا درمان توسط یک متخصص باشد .
چگونگی تشخیص نوروفیبروماتوز
تشخیص نوروفیبروماتوز، با بررسی تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی و معاینه بدنی فرد انجام می شود .
پزشک با استفاده از یک لامپ به بررسی پوست فرد برای تشخیص لکه های ناشی از بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 می پردازد .
در صورت نیاز به انجام آزمایش های بیشتر برای تشخیص نوع این بیماری، پزشک به انجام معاینات چشم برای تشخیص مشکلات بینایی و آب مروارید ، آزمایشات لازم برای تشخیص مشکلات شنوایی و آزمایشات لازم برای اندازه گیری میزان انتقال پیام های صوتی از گوش به مغز می پردازد و همچنین برای تشخیص نوع این بیماری ، سی تی اسکن و ام آر آی برای شناسایی ناهنجاری های استخوان، تومور های مغزی و نخاعی و سایر تومور های کوچک کمک فراوانی می کند .
ام آر آی نیز برای تشخیص گیلومای نوری استفاده می شود و آزمایشات تصویر برداری نیز اغلب برای تشخیص نوروفیبروماتوز نوع 2 و شوانوماتوز استفاده می شود . انجام آزمایشات ژنتیکی نیز به تشخیص نوع 1 و نوع 2 این بیماری کمک زیادی می کنند .
برای تشخیص نوع 1 نوروفیبروماتوز، حداقل 2 مورد از علائم بیماری باید در فرد وجود داشته باشد . تشخیص نوروفیبروماتوز نوع 1 معمولا در سن 4 سالگی انجام می شود .
درمان نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز قابل درمان نیست اما تشخیص به موقع آن در تسهیل علائم کمک زیادی خواهد کرد .
در صورتی که فرزند شما مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 باشد ، احتمالا پزشک انجام معاینات سالانه را متناسب با سن او به شما توصیه خواهد کرد .
در کودکان مبتلا به نوع 1 این بیماری، موارد زیر باید مرتبا مورد بررسی قرار گیرند :
- برای تشخیص لکه های ایجاد شده بر روی پوست کودکتان، پوست او را مرتبا مورد بررسی قرار دهید .
- علائم فشار خون ، رشد کودک از نظر قد و وزن و دور سر کودک مورد بررسی قرار بگیرد .
- علائم بلوغ زود رس و ناهنجاری های اسکلتی مرتبا بررسی شود .
- در صورت هر گونه مشکل در بینایی کودک خود به پزشک مراجعه کنید .
- مهارت های یادگیری کودک در مدرسه پیگیری شود .
- در صورت بروز هر گونه علائم غیر معمول ، برای شناسایی احتمالی تومور سرطانی به پزشک مراجعه شود .
جراحی
ممکن است برای درمان علائم و عوارض شدید این بیماری نیاز به انجام جراحی باشد . در عمل جراحی، با از بین بردن تمام و یا بخشی از تومورهایی که باعث فشرده سازی بافت اطراف و یا اندام های آسیب دیده می شوند ، می توان علائم این بیماری را تسکین داد .
در افراد مبتلا به نوع 2 این بیماری که دچار مشکلات شنوایی هستند ، ممکن است پزشک برای از بین بردن نوروم های صوتی که باعث ایجاد مشکل شنوایی شده اند ، جراحی را توصیه کند . انجام عمل جراحی در افراد مبتلا به شوانوماتوز می تواند درد را به میزان قابل توجهی کاهش دهد .
در برخی افراد نیز که دچار کاهش سطح شنوایی شده اند ، کاشت حلزون گوش باعث بهبود شنوایی آن ها می شود .
درمان سرطان
تومور های سرطانی و سایر سرطان های مرتبط با این بیماری با روش های درمانی استاندارد مانند جراحی ، شیمی درمانی و پرتودرمانی درمان می شوند . تشخیص زود هنگام سرطان در حاصل شدن نتیجه بهتر تاثیر بالایی دارد .
دارو های ضد درد :
مدیریت درد بخش مهمی از درمان شوانوماتوز است که برای این منظور پزشک ممکن است برخی از دارو ها را برای تسکین درد بیمار تجویز کند . برخی از این دارو ها عبارتند از :
- دارو های مناسب برای درد عصبی ، گاباپنتین ، ورونتین ، گریلیز ، پرگابالین .
- دارو های ضد افسردگی مانند آمیتریپتیلین
- دارو های صرع مانند توپیرامات و . . .
محققان در حال آزمایش ژن درمانی نوروفیبروماتیز نوع 1 هستند . درمان های جدید بالقوه می تواند شامل جایگزینی ژن نوروفیبروماتوز نوع 1 برای بازگرداندن عملکرد نوروفیبرومین باشد .