دکتر سلامت

وبا به عنوان یک بیماری اسهالی واگیردار مخصوص نوع انسان شناخته می‌شود که ناشی از آلودگی باکتریایی است. این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند پیامدهای مرگبار داشته باشد. به همین دلیل، شناسایی به موقع و اقدامات پیشگیرانه مناسب از اهمیت حیاتی برخوردار است. وبا به دلیل سرعت گسترش و میزان بالای مرگ و میر ناشی از آن، یکی از بیماری‌های واگیردار بسیار خطرناک محسوب می‌شود که نیازمند توجه و مدیریت دقیق پزشکی است.

همه چیز در مورد بیماری وبا؛ از علل و علائم تا تشخیص و پیشگیری

وبا یک نوع بیماری باکتریایی است که معمولاً از طریق آب آلوده منتشر شده و باعث اسهال شدید و کم آبی بدن می شود. این بیماری در صورت عدم درمان، می تواند در عرض چند ساعت فردی که قبلاً سالم بوده را هم به کام مرگ بکشاند. در این بخش از بهداشت و سلامت، به بررسی علائم و خطرات بالقوه این بیماری باکتریایی خواهیم پرداخت.

علائم و نشانه های بیماری وبا

اکثر افرادی که در معرض باکتری وبا قرار می گیرند، بیمار نمی شوند و نمی دانند که آلوده شده اند؛ اما از آنجایی که آنها باکتری های وبا را به مدت 7 تا 14 روز از طریق مدفوعشان دفع می کنند، می توانند دیگران را از طریق آب آلوده مبتلا کنند.

معمولا علائم اسهال خفیف یا متوسط است که تشخیص آن از اسهال ناشی از مشکلات دیگر دشوار خواهد بود. علائم دیگر و نشانه های جدی تر وبا معمولا در عرض چند روز بعد از عفونت ایجاد می شوند که می تواند شامل موارد زیر باشد:

اسهال

اسهال ناشی از وبا به طور ناگهانی ظاهر می شود و می تواند باعث از دست دادن مایعات بدن به اندازه یک لیتر در ساعت شود. اسهال ناشی از وبا معمولا ظاهری رنگ پریده و شیری دارد و شبیه آبی است که برنج در آن شسته شده است.

تهوع و استفراغ

استفراغ به ویژه در مراحل اولیه وبا رخ می دهد و می تواند تا ساعت ها ادامه داشته باشد.

کم آبی بدن

کم آبی بدن می تواند ظرف چند ساعت بعد از شروع علائم وبا ایجاد شود و از خفیف تا شدید متغیر است. کاهش 10 درصد یا بیشتر از وزن بدن نشان دهنده کم آبی شدید بدن است.

علائم و نشانه‌ های کم‌ آبی بدن ناشی از وبا عبارتند از:

• تحریک ‌پذیری
• خستگی
• گود افتادن چشم ها
• خشکی دهان
• تشنگی شدید
• خشکی و چروکیدگی پوست که به آهستگی بر می‌ گردد
• ادرار کم یا نداشتن ادرار
• فشار خون پایین و ضربان قلب نامنظم.
• کم آبی همچنین می تواند منجر به از دست رفتن سریع مواد معدنی موجود در خون که تعادل مایعات را در بدن شما حفظ می کنند، شود که به عدم تعادل الکترولیتی معروف است.

راههای انتقال و علل ابتلا به بیماری وبا

اثرات مرگبار این بیماری نتیجه‌ی سمی است که باکتری وبا در روده کوچک تولید می کند. این سم باعث می شود تا بدن مقادیر زیادی آب ترشح کند که منجر به اسهال و از دست دادن سریع مایعات و املاح (الکترولیت ها) می شود. در مورد روش های انتقال موارد به دو بخش تقسیم می شوند که شامل:

تماس با فرد آلوده

بیماری وبا از طرق مختلف قابل انتقال است که اولین مورد آن تماس با فرد آلوده است. تماس با هر نوع وسیله آلوده به میکروب وبا میتواند شما را در معرض ابتلا به این بیماری قرار دهد؛ تماس با دست‌های آلوده، ملحفه و لوازم آلوده، استفراغ، ظروف و حوله فرد بیمار، راهی برای انتقال این بیماری است.

عوامل محیطی و آب آلوده

آب های آلوده منبع اصلی عفونت وبا هستند. این باکتری را می توان در موارد زیر یافت:

آب سطحی یا چاه

چاه های عمومی آلوده منبع شیوع وبا هستند. افرادی که در شرایط نا به سامان و نداشتن بهداشت کافی زندگی می کنند؛ بیشتر در معرض خطر هستند.

غذای دریایی

خوردن غذاهای دریایی خام یا نیم پز، به ویژه صدف، که از مکان های خاصی می آیند، می تواند شما را در معرض باکتری های وبا قرار دهد.

میوه ها و سبزیجات خام

میوه ها و سبزیجات خام و پوست کنده منبع شایع عفونت وبا در مناطقی هستند که وبا وجود دارد. در کشور های در حال توسعه؛ کود های کمپوست نشده یا آبیاری با آب حاوی فاضلاب خام می ‌توانند محصولات مزرعه را آلوده کنند.

غلات

در مناطقی که وبا شیوع زیادی دارد، غلاتی مثل برنج و ارزن که بعد از پختن آلوده شده و برای چند ساعت در دمای اتاق نگهداری می شوند؛ می توانند باکتری وبا را تکثیر کنند.

چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری وبا هستند؟

از آن جایی که همه افراد مستعد ابتلا به وبا هستند، برخی عوامل می ‌توانند شما را در برابر این بیماری آسیب ‌پذیرتر کنند یا احتمال بروز علائم و نشانه‌ های شدید را افزایش دهند.

عوامل خطرناک ابتلا به وبا عبارتند از:

شرایط بد بهداشتی

وبا در شرایطی که فراهم کردن محیط بهداشتی و تامین آب سالم دشوار است، بیشتر رشد می کند. چنین شرایطی در کشور های فقیر و مناطقی که به قحطی، جنگ یا بلایای طبیعی مبتلا شده اند، بیشتر دیده می شود.

افرادی که اسید معده کمی ترشح می کنند

باکتری وبا نمی تواند در محیط اسیدی زنده بماند و اسید معده معمولا به عنوان دفاعی در برابر عفونت عمل می کند. کودکان، افراد مسن و آنهایی که از آنتی اسید ها، مسدو دکننده های H-2 یا مهارکننده پمپ پروتون استفاده می کنند، فاقد این محافظت هستند؛ بنابراین بیشتر مستعد ابتلا به وبا خواهند بود.

مواجهه با افراد مبتلا

اگر با فردی که این بیماری را دارد زندگی می کنید، در معرض خطر ابتلا به وبا هستید.

گروه خونی

به دلایلی که کاملا مشخص نیست، احتمال ابتلا به وبا در افراد دارای گروه خونی O دو برابر بیشتر از افراد با گروه های خونی دیگر است.

عوارض وبا

شوک و کم آبی شدید بدترین عوارض وبا هستند، اما مشکلات دیگری هم ممکن است رخ دهد، مثلا:

قند خون پایین (هیپوگلیسمی)

سطح پایین خطرناک قند خون ممکن است زمانی خودش را نشان بدهد که افراد تمایل زیادی به خوردن پیدا می کنند. کودکان در معرض بیشترین خطر ابتلا به این عارضه هستند که می تواند باعث تشنج، بیهوشی و حتی مرگ در آن ها شود.

سطح پایین پتاسیم

افراد مبتلا به وبا مقادیر زیادی از مواد معدنی از جمله پتاسیم را از طریق مدفوع شان از دست می دهند. سطح بسیار پایین پتاسیم روی عملکرد قلب و اعصاب تاثیر می گذارد و خطر مرگ را در پی خواهد داشت.

نارسایی کلیوی

وقتی که کلیه ‌ها توانایی فیلتر کردن شان را از دست می ‌دهند، مقادیر اضافی مایعات، برخی از الکترولیت ‌ها و مواد زائد در بدن تجمع می ‌یابند. در افراد مبتلا به وبا، نارسایی کلیوی معمولا با شوک همراه است.

بهترین راههای پیشگیری از ابتلا به بیماری وبا

اگر به مناطقی سفر می ‌کنید که افرادی به وبا مبتلا هستند، این اقدامات احتیاطی را رعایت کنید، خطر ابتلا به این بیماری بسیار کم می شود:

1. دست های تان را به طور مکرر با آب و صابون بشویید، مخصوصا بعد از استفاده از توالت و قبل از دست زدن به غذا. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از ضدعفونی کننده دست الکلی استفاده کنید.
2. فقط آب سالم بنوشید، مثلا آب بطری یا آبی که خودتان جوشانده یا ضد عفونی کرده اید،اگر از سلامت آب مطمئن نیستید و ناچار به استفاده از آب چاه، تانکرهای غیر کلر زده، چشمه‌ها و قنات‌ها هستید ابتدا آب را نیم ساعت جوشانده و پس از سرد شدن مصرف کنید و یا کلرزنی کنید.
3. برای مسواک زدن هم از آب بطری یا آب جوشیده سرد شده استفاده کنید.
4. نوشیدنی ‌های گرم معمولا بی ‌خطر هستند، از نوشیدنی ‌های قوطی ای یا بطری ای استفاده کنید. البته قبل از باز کردن در، بدنه بیرونی این ظروف را پاک کنید.
5. از یخ‌های قالبی و کارخانه ای غیر بهداشتی استفاده نکنیدو تنها در صورتی یخ به نوشیدنی هایتان اضافه کنید که خودتان آن را با استفاده از آب سالم درست کرده باشید.
6. هنگام سفر، آب و غذای سالم و مطمئن همراه داشته باشید و از نوشیدنی‌ها و غذاهای با بسته بندی مطمئن و بهداشتی استفاده کنید.
7. در رودخانه‌ها یا آب‌های مشکوک، استخرها، نهرها و یا جوی‌های آلوده شنا نکنید.
8. از نوشیدن آب هایی که در کنار خیابان، پارک‌ها، باغ‌ها و فضای سبز و... قرار داشته و یک لیوان مشترک دارند، خودداری کنید.
9. غذا های کاملا پخته و داغ بخورید.
10. از خرید غذاهای فروشندگان خیابانی خودداری کنید و تا حد الامکان از غذاهای طبخ شده در منزل استفاده کنید.
11. از خوردن ماهی خام یا کمتر پخته شده و در کل هر نوع غذاهای دریایی خودداری کنید.
12. میوه و سبزیجاتی مثل موز، پرتقال و آووکادو که می توانید پوستشان را بگیرید، مصرف کنید.
13. سبزی و میوه‌های شسته نشده و ضدعفونی نشده در یخچال قرار ندهید.
14. قبل از مصرف میوه ها و سبزیجات را به خوبی شسته، ضد عفونی و آبکشی و سالم سازی کنید.
15. خوراکی ها و مواد غذایی غیرقابل شستشو را در کنار میوه و سبزی‌های شسته نشده و گوشت خام نگذارید.
16. دست‌ها را قبل از غذا خوردن و دست زدن به مواد غذایی، قبل از غذا یا شیر دادن به کودک، بعد از رفتن به سرویس بهداشتی، بعد از دست زدن به مواد غذایی خام نظیر سبزیجات، گوشت، ماهی و مرغ با آب و صابون بشویید.
17. در صورت ابتلا افراد نزدیک به وبا رعایت موارد بهداشتی توسط بیمار و اطرافیان وی تا چند روز پس از بهبود ضروری است زیرا بیماری تا چند روز بعد از بهبودی نیز ممکن است قابل انتقال به دیگران باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

• خطر ابتلا به وبا در کشور های صنعتی بسیار کم است. با این حال، موارد ابتلا به وبا در سراسر جهان رخ می دهد. اگر بعد از بازدید از یک منطقه مبتلا به وبای فعال دچار اسهال شدید، به پزشک مراجعه کنید.
• اگر اسهال مخصوصا از نوع شدیدش است و فکر می کنید ممکن است وبا باشد، فورا به پزشک مراجعه کنید. در شرایط کم آبی شدید ممکن است به مراقبت اورژانسی نیاز شود.
• پیش از رساندن بیمار به پزشک، خوراندن مایعات فراوان و محلول ORS به بیمار الزامی است زیرا مهم‌ترین مشکل اساسی در بیماری وبا از دست دادن شدید مایعات و الکترولیت‌های بدن است.
• از خود درمانی بپرهیزید و توجه کنید که تجویز آنتی بیوتیک مناسب باید توسط پزشک صورت گیرد.

واکسن وبا

برای بزرگسالانی که به مناطق مبتلا به وبا سفر می کنند، واکسن وبا موجود است. این واکسن یک دوز مایع است که حداقل 10 روز قبل از سفر باید به صورت خوراکی مصرف شود.